Баянхонгор аймгийн Ширээний теннисний тамирчид улсын чанартай тэмцээнүүдэд өндөр амжилт үзүүлсээр байна.

2012 оны 10р сарын 26-28ны хооронд Улаанбаатар хотын Оч клубт болсон Монголын Ширээний Теннисний Холбооны Цомын аварга шалгаруулах тэмцээнд Баянхонгор аймгийн БТСГын дасгалжуулагч МБАТ-ий 13р Спартакадын аварга Б.Эрдэнэсувд мастеруудын ангилалд 2р байр эзэлжээ. 

Эрдэнэт хотноо зохион байгуулагдсан МУын аварга Баяраагийн нэрэмжилт Ширээний теннисний тэмцээнд Баянхонгор аймгийн БТСГын дасгалжуулагч МБАТ-ий 13р Спартакадын аварга Б.Эрдэнэсувд 3р байр эзэлжээ. 

Улаанбаатар хотноо 2012 оны 11р сарын 16-17ны өдрүүдэд “Өег ХХК”-ийн нэрэмжит Монголын өсвөр үеийн “ТОП 10” тамирчин шалгаруулах тэмцээнд Баянхонгор аймгаас Б.Эрдэнэсувд дасгалжуулагчтай 4 тамирчин оролцсоноос 13-14 насны ангилалд Б.Гантогтох, 12-с доош насны ангилалд Б.Хонгорзул, Б.Мөнхчимэг, Н.Өлзийхишиг нар оролцсоноос монголын ТОП-10д 4үүлээ багтсан байна. Энэхүү тэмцээнд 100гаруй тамирчин оролцсон бөгөөд 12с доош насны ангилалд Б.Хонгорзул аваргын алтан медаль, Б.Мөнхчимэг хүрэл медаль хүртэж Баянхонгор аймаг ширээний теннисний спортоор улсдаа тэргүүлдэгийг дахин баталлаа.

“Халуунболор” төвийн тэргүүн А.Одончимэг: “Шаргалжуут” –ыг анх Төрийн өмчийн хороо 650сая төгрөгөөр хувьчлахаар дуудсан ч 190сая төгрөгөөр зарсан байдаг

Баянхонгор аймгийн “Шаргалжуут” рашаан сувиллын дэргэдэх “Халуунболор” төвийн тэргүүн А.Одончимэгтэй тус газарт өрнөж байгаа асуудлаар  ярилцлаа. “Халуунболор” төв нь тархины саажилттай хүүхдүүдийг сувилдаг сувилал юм.

“Халуунболор” төвийг нээгээд хэдэн жил болж байгаа вэ?
Би Баянхонгорын уугуул иргэн биш. Улаанбаатарт төрсөн, Дарханд өссөн геологич мэргэжилтэй хүн. 1984 онд миний анхны хүүхдийг эх баригч хиллэх гэж явж байгаад санамсаргүй шалан дээр унагаж алдсанаар  тахир дутуу болсон. Хүүхдээ эмчлүүлэх гэж хаа сайгүй явсан. Тахир дутуу хүүхэдтэй хүний зовлонг сайн мэдэх хүний хувьд хожим нь “Шаргалжуут”-ын бэр болж очоод, маш олон хөгжлийн бэрхшээлтэй, тахир дутуу хүүхэд ирдгийг анзаарч туслахаар шийдсэн юм. Одоо Монгол Улсын хэмжээнд жилдээ 55-60 мянган эх төрж байна.
1000 төрөлт тутмын 1-2 нь хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд байдаг юм. Яг одоогийн байдлаар улсын хэмжээнд 6000 орчим хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд байдаг. Түүний едөө 1200 нь манай “Халуунболор” төвийг зорьж ирж эмчлүүлдэг юм. Анх УИХ-ын гишүүн С.Оюун, гишүүн асан Одончимэд нартай хамтарч, хоёр гэр, нэг жижиг байшинд төвөө нээж байлаа. Тэд хоёулаа хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд, ачтай юм билээ. Тэгээд надад тусалж, энэ төвийг нээсэн юм. Сүүлдээ үйл ажиллагаагаа өргөсгөөд 5-6 гэртэй болсон байгаа. Нэг ээлжинд 25, жилдээ 800-1200 орчим хүүхэд хүлээж авах чадалтай болсон. 1996-2008 он хүртэл манай төв үйл ажиллагаагаа тасралтгүй явуулж ирсэн.

Тэгээд 2008 оноос эхэлж доголдсон юм уу?
2008 онд Шаргалжуут тосгоны ард иргэд намайг тосгоны Засаг даргаар сонгосон юм . Энэ үеэр “Шаргалжуут” рашаан сувилал хувьчлагдсаны улмаас тэнд үйл ажиллагаа явуулж байсан олон хувийн хэвшлийнхэн доголдож эхэлсэн. Яагаад гэвэл зөвхөн “Шаргалжуут” амралтын газар ирж байгаа амрагчдыг л рашаан усанд оруулахаас биш бусад дагалдах үйл ажиллагаа явуулж байгаа жижиг аж ахуй нэгжийн үйл ажиллагаа явуулах хувьчилж авсан эрхийг хааж, боогдуулж эхэлсэн. Манай төвийн үйл ажиллагаа ч бага зэрэг доголдож байгаа.

Д.БҮРНЭЭ: Шаргалжуут эрүүл мэндийн төлөө газар болохоос мөнгөний төлөө байгууллага биш

Д.Бүрнээ эмч гэхээр Шаргалжуутын халуун рашааныг зорьсон хэн бүхэн андахгүй. Тэрбээр сүүлийн 20 гаруй жилийнхээ ажил амьдралыг энэ рашаантай холбож, олон мянган хүнийг анагаасан алтан гартай эмч. 2000 онд Шаргалжуутын халуун рашааны ордыг түшиглэн уламжлалт анагаах ухааны  “Ганууд” хувийн эмнэлгийг үүсгэн байгуулж, өнөөг хүртэл удирдаж байна. Д.Бүрнээ эмч их ажлынхаа хажуугаар  “Шаргалжуут” эрдэм шинжилгээний  бүтээлийг туурвисан судлаач хүн.  Түүнтэй Шаргалжуутад үүсээд  байгаа нөхцөл байдлын талаар ярилцлаа.  

Шаргалжуутын  эмч нар холоос ирсэн хүмүүсийг рашаан таарахгүй нэрийдлээр буцааж байхаар мэдэхгүй, чадахгүй байгаагаа хэлэх зоригтой, ёс зүйтэй байх хэрэгтэй

Шаргалжуутын рашааныг  дэлхийд хосгүй гэж  ярьдаг. Ямар учраас ийн үнэлэгдэх болов?
Би дэлхийн улсуудын адил төстэй рашаануудыг очиж үзсэн, энэ чиглэлээр мэргэшсэн эмч хүн. Шаргалжуут шиг  мөгөөрсөн хоолойн багтраа, уушиг, харшил, иод дутал, үе гишүүн, зүрх судас, элэг цөс,  нарийн бүдүүн гэдэс, оюун ухааны гээд бүх төрлийн өвчинд зориулагдсан ийм олон төрлийн рашаан өөр хаана  ч байхгүй. Ямар ч өвчнийг анагаах увидастай. Эмийн бус эмчилгээ, Монголын уламжлалт эмчилгээний аргуудтай маш сайн тохирдгоороо Шаргалжуут хосгүй рашаан.

Шаргалжуут хувьчлагдсанаас хойш рашаан усыг тойрсон олон сөрөг асуудал гарч, ширгэх дээрээ тулаад байгаа талаар энд таарсан хүн бүр л ярьж байна. Энэ талаар эндэхийг арван хуруу шигээ мэдэхийн хувьд тань хувиар танаас тодруулъя гэж зорьж ирлээ?
Хүмүүсийн хэлж ярьж байгаа оргүй зүйл биш. Шаргалжуут рашаан сувиллыг хувьчлагдсанаас хойш бид байдлын ажиглаж 5, 6 жил боллоо. Энэ компани тодорхой зорилгоор л хувьчилж авсан байж таарна. Хүний эрүүл мэндийн төлөө, илүү хөгжүүлэх зорилгоор авсан байх гэж итгээд бид маш хүлээцтэй хандсан. Шаргалжуут илүү хөгжиж, үүнийг дагаж иргэдийн амьдрал ахуй дээшлэх болов уу  гэж итгэсэн.  Гэтэл байдал яг эсрэгээрээ болж, ноднин уржнангаас эхлээд дуугарахгүй бол болохоо байсан. Яагаад вэ гэвэл,  энд ажиллаж амьдарч байгаа иргэдийг тогтвор суурьшилтай ажиллуулдаггүй. Өөрсдийнх нь эсрэг үг хэлдэг, үзэл бодол нийлдэггүй хүмүүстэй хамтарч ажилладаггүй. Он удаан жил ажилласан, танил тал ихтэй учраас энэ рашаанд хүн оруулж байна гэх гэх мэт элдвийн шалтгаанаар халах нь газар авсан. Ялангуяа  энэ жил манай иргэдийн ихэнх нь ажилгүй болсон.

Дэлхийд хосгүй Шаргалжуут шуналын золиос болж байна

Эрэгт нь тоостой гутлаар ойртомгүй Шаргалжуут
Эхэнд нь тостой шөл дусаамгүй Шаргалжуут

Ардын уран зохиолч Т.Галсан

Ус нутгаа зорьж, Хонгор сайхан нутгийнхаа нэрийн хуудас болсон Шаргалжуутдаа амраад ирлээ. Дэлхийд хосгүй рашааныг минь зүг зүгийн, тив тивийн түмэн олон зорин ирж, мөнөөх л янзаараа бум бужигнаж байна.

            Тэсгим өвлийн хүйтэнд уур манан савсаж, 108 төрлийн халуун рашаан хад асганаас бургилан буцалж, амралтын байрнуудаа хормой түлш гарздахгүй, рашаанаар халааж байхыг хараад алмайран гайхаж байсан үе саяхан мэт боловч аль хэдийн 10 жил өнгөрчээ. Тэр цагаас хойш их зүйл өөрчлөгдөж, Шаргалжуут хувьчлагдаж, урьдын танил эмч, ажилтнуудын ихэнх нь бараа сураггүй болж, рашаан ус ч татарчээ. Эндэхийн гол рашаануудын нэг болох Лхамын рашаан энэ жил амь төдийхөн дусалж, “Хоёр гурван жилийн нас буй эсэх нь ч эргэлзээтэй” хэмээн нутгийн малчны хоолой чичрэн харуусахтай таарав. Чухам юунаас болж ийм байдалд хүрсэн шалтгааныг нутаг ус, зон олноо хайрлах сэтгэлээр, нөгөө талаар хүмүүсийн эрүүл мэндийг бодож зах зухаас нь тодруулав. 

Рашааны тархийг өрөмджээ

Шаргалжуутын рашааныг эртнээс нааш Дорлиг хайрхан аавтай, Лхам хайрхан ээжтэй, есөн тахилга, долоон амтай, ариун дагшин газар хэмээн тахиж шүтсээр иржээ. Ламын гэгээний цогчим гэсгүй рашааны орчимд жилд 2-3 удаа шалгалт хийж, зохих дэгийн дагуу рашаан усны ариун чанарыг сахиулдаг байсан түүхэн баримт бий. Энэ уламжлал саяхныг хүртэл хадгалагдаж, нутгийн зон олон рашаан усаа нүдний цөцгий мэт хайрлан хамгаалж иржээ. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд Шаргалжуутын унаган төрх хөндөгдөж, дэлхийд ижилгүй амин ус ширгэх дээрээ тулаад байна. Өнгөрөгч жилийн есдүгээр сард рашаан сувиллын улирал дуусахтай зэрэгцэн Лхамын рашааны орчим, 90 орт/амралтын байр/-ын хойно цэвэр ус гаргах зорилгоор хоёр газар өрөмджээ. Уг барилгын суурийг анх тавихад халуун рашаан гарч байсныг нутгийн зон хичнээн сануулаад ч тусыг эс олж рашаан усанд нь эзэн суусан эрхтэн дархтнуудыг хазаарлаж чадсангүй. Эцэст нь их санасан газар есөн шөнө хоосон гэгчийн үлгэр “амилж”, цэвэр ус огт гараагүйгээр үл барам Лхамын рашааны “гол судсыг” тасалчихав. Өвлийн хүйтэнд хажуугийн зам руу халин урсаж, мөсөн овоо болон хэр баргийн машинтныг гаргадаггүй асан Лхам ижийн ундарга бүрмөсөн татарчээ. Нутгийн иргэд өрөмдсөн нэг нүхнээс сүү, нөгөө нүхнээс рашаан гарсан гэлцэж, Лхам ижийн нүдийг сохлоод, хөхийг хагалчихлаа хэмээн халаглана. Хүйтний ам цаашилж хөхүүрийн ам наашилсан урин хаврын цагт Лхамын рашаан эргэн ирж, уйлагнах мэт дусагнаж буй нь энэ. Гурван зуу гаруй ундарга, булагтай рашааны дээд хэсэгт зурагтын антен зоосон нь ихэнх рашааны ундаргад нөлөөлсөн гэж нутгийнхан ярьж байна. Улсын тусгай хамгаалалттай бүсэд дур мэдэн өрөмдөж, хүссэнээрээ аашилж буй “Шаргалжуут” ХХК-ийн далд эзэнд юу ч үл нөлөөлөх “дархан цаазтай амьтан” гэнэ.

 

Рашааны пайзыг дур мэдэн өөрчилжээ 

Шаргалжуутын халуун рашааныг өтөлснийг залуужуулж, өвдсөнийг илааршуулж, үхсэнийг амилуулдаг хосгүй амин ус хэмээн дээдэлж, сүсэглэн энгийн ардаас эхлээд ихэс дээдэс хүртэл эмнүүлдэг байсан баримт олон. Таван ухааны эцэг хэмээгддэг Ламын гэгээний анхдугаар дүр 108 рашааныг анх нээн язгуур махбодийг тодорхойлж, рашаан тус бүрийн анагаах онцлогийг боловсруулжээ. Хожим 1957 онд Орос Монголын хамтарсан эрдэмтдийн баг рашаан бүрээс дээж авч лабораторид шинжлэхэд гэгээнтнийхтэй яв цав нийцжээ. Тухайн үед баталгаажуулан шинэчлэн тавьсан рашааны пайзыг хэн ч өөрчлөх эрхгүй байтал Хүрэн цорготын рашааны пайзыг өөрчлөн тэс өөр рашаан дээр тавьсан тохиолдол гарсан байх юм. Энэ мэт эмчилгээний горим зөрчсөн ноцтой тохиолдлууд сүүлийн жилүүдэд байнга гарах болж. “Тэр Сүрэн гэж эмч баахан томроод л байсан. Гэтэл үе мөч шавшдаг 66 дугаартай рашааныг уухаар бичээд өгчихсөн байгаа юм даа” гэж нэг залуу үглэж байхад “Зүй нь бол анх хүлээж авахаасаа эхлээд сувиллынхаа онцлогийг танилцуулж, хаана ямар рашаан байдгийг зааж өгдөг дотоод журамтай баймаар. Хаа сайгүй төөрч будилсан амрагчид. Хөл толгой нь мэдэгдэхгүй юм аа” гэж өөр нэг сувилуулагч халаглана.  Рашаан сувиллаар, тэр дундаа Шаргалжуутаар мэргэшээгүй янз бүрийн эмч нар жил бүр солигдон ирж, эндэхийн эмчилгээний горим хяналтаас гарч буйг олон хүн анзаарч, дор бүрнээ гомдол тоочно. Анх Улаанбаатарт хүлээж авахаас эхлээд л иргэдийг чирэгдүүлдэг, эх захаа алдсан эрэмбэгүй үйлчилгээ олны аргыг бардаг ч бүх төрлийн өвчнийг анагаадаг, өөр хаана ч үгүй, өрсөлдөгчгүй рашаан учраас иргэд хэлсэн мөнгийг нь төлөөд, хүссэн хүсээгүй ирж байна.  

Амралтын бохир Шаргалжуут голруу ордог

Амрагчид буцахтай зэрэгцэн жил бүр босч ирдэг нэгэн хачирхалтай сэдэв нь амралтын бохир. Төв байрнуудын бохир халин, машин зам даган урсаж, Шаргалжуутын гол руу ордог гэнэ. Амралттай залгаа, гол дагуу нутагладаг айлын ойр орчим хүн амьсгалах аргагүй болж, жижиг гүүр тэр чигтээ бохирт будагдан голоор гарахын эцэсгүй болдог аж. Бохирлогдсон усаар Шаргалжуутын голын ай саваар нутаглаж буй хүн мал ундлаад зогсохгүй голоор дамжин Түйн гол, Орог нуурт ч хүрнэ. Энэ хүндрэл Шаргалжуут хувьчлагдсаны дараах өвлөөс эхэлжээ. Төрийн өмчит хувьцаат компани байхад цэвэрлэх төхөөрөмж өвөл зунгүй ажилладаг, манадаг айлтай, хариуцсан эзэнтэй байжээ. Харин өдгөө хэдэн слесариас өөр хэн ч тоодоггүй. Нөгөө хэд нь ч ажлынхаа ачааллыг дийлдэггүй гэнэ. Энэ мөрөөр 2009 онд УМХГ-ын шалгалт ирж нэг хэсэгтээ анхаарлын төвд орж, овоо цэгцэрч байснаа удалгүй бахь байдагтаа оржээ.                                       

                     Шаргалжуут тосгоныхон амьдрах аргагүй болов 

Рашаанаа түшиглэн ажил амьдралаа залгуулсаар ирсэн Шаргалжуут тосгоныхон сүүлийн жилүүдэд нутгаасаа дүрвэх нь ихэсчээ. Шаргалжуут хувьчлагдсанаас хойш өмнө нь ажиллаж байсан ихэнх ажилтныг халж, одоо байгааг нь төрөл бүрээр хавчин, ажлын ачаалал, сэтгэл санаагаар дарамталж байна. Ганцхан жишээ татахад уг сувилад сахиулаар ажиллаж байсан С.Бат-Очирыг ажил амьдралаар нь хохироожээ. Түүний цалинг  хөдөлмөрийн хууль зөрчин сарын  80.000 төгрөгөөр тогтоож, элдэв бусын шимтгэл нэрээр хассаар 45.000 төгрөг өгдөг байв. Сүүлдээ дарамт нь бүр ихэсч ажлынх хажуугаар бүтэн 6 сар 700 хонь маллуулчихаад үндсэн цалинг нь ч өгсөнгүй. Нэхэл дагал болсны эцэст гурван сарын цалин гэж 60,000 төгрөг сарвайжээ. С.Бат-Очир аргаа баран, ажлаасаа гарч, нийгмийн даатгалын сангаас ажилгүйдлийн тэтгэмж авахаар хөөцөлдтөл сүүлийн 4 сарын шимтгэлийг байгууллагаас нь төлөөгүйгээс тэтгэмж олдсонгүй. Түүний гэргий мөн компанид үүрийн гэгээнээс үдшийн бүрий болтол зарагдаж,  хоёр гурван хүний ажлыг ганцаараа амжуулдаг ч олигтой цалин авахгүй. Ажил нь улирлын шинжтэй болохоор эднийх нутагтаа амьдрах аргагүй болж, суурин газар бараадахаар шийджээ. Энэ байдал Шаргалжуутад жил ирэх тусам гаарч, тосгоныхоны ихэнх нь ажилгүй болж, “Шаргалжуут” ХХК-ийн удирдлагууд хааяахан үзэгдэхдээ ажилтнуудаа толгой түрийгүй загнаж, таньдаг хүнээ рашаанд оруулж, олон жил ажиллаж бугшсан гэх мэт хууль бус шалтгаанаар хэнийг ч гэсэн хөөгөөд явуулдаг байна. Энэ бүхний цаана хүний амьдрал, бүхэл бүтэн тосгоны хувь заяа байгааг тэд ер тоохгүй. Ажилтнууд хөдөлмөрийн хуулийг зөрчиж буйг нь хэлэхэд бид төрийн биш хувийн байгууллага тэр хууль чинь бидэнд хамаагүй хэмээн амыг нь тагладаг аж. 

  Үүний цаана хэн байна?

Дэлхийд ижилгүй рашаан, Монголын хууль, ард түмний хүсэл шаардлагыг уландаа гишгэн мөнгөний төлөө улайрагч нууц эзэн хэн бэ гэдэг асуулт Шаргалжуутынхны толгойны өвчин болж, түүнтэй нэгийгээ үзэхээр зэхэж байна. Олны дунд Шаргалжуутыг экс ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр аав Намбартаа авч өгсөн гэх яриа бий. 2008 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Н.Энхбаяр Баянхонгорчуудтай уулзах үеэр дээрх асуудал хөндөгдөхөд тэр эрс үгүйсгэжээ.  Одоо захирал нэртэй нүүдлийн шувуу шиг ирж буцдаг, байхаасаа байхгүй нь их Т.Түмэндэмбэрэл, түүний гэр бүлийн хүн Чулуунцэцэг нарыг түүний хамаатан гэх яриа ч чих дэлсэнэ. 

2006 онд анх хувьчлагдахад нутгийн ардад рашаан ус та нарын өмч, бид зөвхөн аж ахуйг нь л хувьчилж авч байна гэж хэлж байж. Гэтэл Шаргалжуут хувьчлагдсанаас хойш нутгийн ард иргэд рашаандаа орох эрхгүй болж, хүсэлт гаргасан нэгнийг амрах эрхийн бичиг нэхээд л хөөгөөд явуулна.

Энэ оны гуравдугаар сард С.Давааням тэргүүтэй нутгийн сэхээтнүүд сувиллын захиргаанд 100 гаруй хүний гарын үсэг бүхий гурван зүйл шаардах бичиг хүргүүлжээ. Рашааны бүсэд өрөмдлөгө хийхгүй, олон давхар байшин барихгүй, нутгийн ардад рашаанаар үйлчлэх зэргийг тусгаж, дөрөвдүгээр сард болох ИТХ-д хариу өгөхийг шаарджээ. Гэвч өдий болтол хариу өгөөгүй байна.

 Рашааныг түшиглэн бичил бизнес эрхлэгчидтэй уулзахад “Амралт хувьчлагдсанаас хойш бүх зүйл тэдний гарт орсон. Энд ажиллаж, амьдарч буй хүмүүс ямар ч эрх мэдэлгүй. Ажилтан ч тогтдоггүй. Бүс нутагт бодитой хөрөнгө оруулсан зүйл нэг ч байхгүй. Тосгонд татвар гэж ганц ч төгрөг төлдөггүй” гэсэн юм.  Тэдний яриагаар “Шаргалжуут”ХХК оргил ачаалалтай үедээ 700-800 хүн хүлээн авдаг аж. “Шаргалжуут” ХХК-ийн албаны хүмүүсээс тодруулахад нэг ээлжиндээ дунджаар 500 хүн сувилуулдаг гэсэн юм. Жилээс жилд төлбөр нь нэмэгддэг тус сувилалд гурвуулаа амраад сая таван зуун мянгыг төллөө гэсэн хүнтэй ч таарлаа.  Энэ жил сувиллын төлбөр хоногт нэг хүний 23.500-47.500 төгрөгний хооронд байв. Хамгийн энгийнээр тооцож үзэхэд сувилал сард хамгийн багадаа 450 сая төгрөг, зундаа тэрбум, тэрбумаар тооцогдох цэвэр ашиг олж байна. Шунал нь шулам болсон дээрэмчдэд цэвэр ашигтай бизнес бол яах аргагүй Шаргалжуут. Эм тан гэж нэг төгрөг ч гарахгүй, байгалиас заяасан амин ус, хад чулуу, шавраар эмчилчихнэ. Өвөлдөө ганц бургас шатаахгүй байрнуудаа рашаанаар халаачихна.  Үүнийг далд эзэд анх хувьчилж авахдаа л бүрэн тооцож, Шаргалжуутыг минь шар галзуу шуналын золиос болгон, мөнгө улаан нүд цагаан гээч болж байна. Өнгөрөгч зургаадугаар сард УИХ-ийн гишүүн Х.Баттулга Шаргалжуут тосгоныхонтой уулзах үеэр рашаан сувиллыг улсын өмч болгох эс бөгөөс Баянхонгорчуудын мэдэлд шилжүүлэх асуудлаар ард иргэд саналаа хэлжээ. Эрхэм гишүүн “Энэ удаа би хуулийн дагуу ямар нэгэн амлалт өгөх эрхгүй. Харин их хуралд сонгогдож гэмээнэ асуудлыг дорвитой анхаарна” гэсэн нь хонгилын үзүүрт гэрэл харагдана гэгчээр Шаргалжуутынхны гол найдвар болоод байна.

М.ДАВААСҮРЭН

Д. Пүрэвдорж - Сэгс цагаан богд

Баянхонгор аймаг Богд сум Сэгс цагаан богд

(Тэмээчин бүсгүйн захидал)
Сайхан хотын
Хөөрхөн хархүү
Сайн байна уу?
Тэнэгэр говийн
Тэмээчин бүсгүй
Сайн байна
Намар та манай нутагт
Нартай хамт ирсан юм уу
Сэгс цагаан богд ууланд
Сэрүү унах болоогүй юмуу
Цэлгэр говь минь нараа дэлгээд
Цэнхэр хадаг шиг намиатан байна
Сар хаяанд хонож салхины үзүүрээс
Хээрийн үнэр анхилан
Нарны элч анхилан
Нарны элч ус мэт
Газрын хээлэнд шингэж
Намрын говь дулаан байна
Зун мамартаа говь ингэж
Зуух мэт голдоо халаад
Өлгийтэй нялхас шиг
Өвөлдөө илчээр амьсгалж
Цан хүүргээ үргээн
Цас үүлэндээ хайлдаг юм
Нүдэнд дулаахан хархүү та
Хүүдлийн шувуу байсан юм уу?
Уужим говийн бяцхан бүрд би
Ус нь цалгиж цлдсэн юмуу
Сэм сэмхэн санаа алдаад
Сэтгэл нэг л сүжрээд байна
Намар та манайд ирэхдээ
Намайг ганц түлсэн шүү дээ
Батиар биш дээ хүнийг та
Барьж харах шахсан шүү дээ
Өөрөө тэгж өдөхийг өдчихөөд
Өндөг шиг дуутай явчихаад
Шувуу бүхэнд үг заагаад
Шуудан бүхэнд захиа дайгаад
Нэгдлийн даргаас ч санаа зовохгүй
Нээрэн та намаржин чадлаа
Уншаад баймаар таны захидлууд
Уулзахын заяа өгөөч гэжээ
Уулдахын заяа өгөөч гэтэл
Учралын жаргал аваач гэжээ
Учралын жаргал авъя гэтэл
Улаанбаатарт ирээч гэжээ
Сэгс цагаан богдоо орхиод
Сэтгэл юугаа дагая гэвэл
Хонгор таны гэргий болоод
Хот газар сууяа гэвэл
Говь нутгийн хүрэн бүсгүй
Гоо үзэмж хүрэх болов уу
Онгож гандсан миний царайд
Оо энгэсэг таарах болов уу
Уур гүйсэн байшинд суухаар
Утаагүй галд цай чанахаар
Улаа бутарсан говио орхиод
Улаабаатарт очъёо гэвэл
Буянтай ханийн цалин хүртсэн
Бурхан байлаа ч таарах болов уу
Буурал хангайн цагаан өвөл
Булган дээлтэй ч даарах болов уу
Уучлаарай найз минь
Уурлах хэрэггүй тоглосон юм
Улаабаатар сайхаан
Уулс тийшээ хаяа тэлсэн
Үүлс дээшээ дээвэр тулсан
Улсын минь чандмань эрдэнэ
Улаанбаатар сайхаан
Өдөн дэрнээс
Өглөө өндийн
Өнгийн шаахай
Өлмийд углан
Цоохор торгон
Хэвнэг нөмрөөд
Цонхны хөшиг
Хэцээр татаж
Халуун ус
Хананаасаа аваад Цахилгаан зууханд
Цайгаа чанаад
Үеийн тандаа эрхлэн суувал
Үнэхээр нэгэн жаргал бус уу
Гурван талтай толины урд
Дөрвөн талаа толидон засаж
Гурван зүүгийн булган малгай
Төвхөн агаад жишүү тавьж
Өрнө зүгийн шаавай гутлын
Өндөр өсгий шатаар товшиж
Цагаан харшийн ёроолоор
Цантай чулуун гудамжаар
Ажилдаа яаранхан
Автобусанд яаранхан
Амраг нөхрөө сугадан алхвал
Аяа бас жаргал бус уу
Ажил тарсны дараагаар
Аав ээжийн ерөөлөөр
Цэцэг шиг хөөрхөн хүүгээ
Цэцэрлэгээс хамт аваад
Цэнгүүн сайхан үдэш
Цэнхэр дэлгэц ширтэн
Хөвсгөр диваанд шигдэн
Хөгжим дуу чагнан
Сайхан бие эрүүл
Санаа сэтгэл саруул
Бие биенээ хайрлан суувал
Бидэн хоёрын жаргал бус уу
Тэгэвч найз минь би
Тэнгэрийн энэ л хаяандаа
Тэмээчин эгэл заяандаа
Тоост их говийн
Тортогт хөх асар
Сэгс цагаан богддоо
Сэтгэл хоргодоод болохгүй нь
Сундлан нүүх үүлс шиг
Суварган цэнхэр уулаа
Сувд шиг бэлд нь гялалзах
Сум нэгдлийн төвөө
Энэ нутагт тулсан
Эцэг өвгийн галаа
Он жилээр нэхэлгүй
Орхиод явж чадахгүй нь
Ай даа сайхан говь минь
Алтан шаргал говь минь
Анагай гурван цоохор
Ажин гурван ширдэг
Ах дүү гурван хаалга
Аман гурван сээр
Ар гурван дэл
Алаг гуррван шанд
Задгай гурван хээр
Зах гурван бамбуу ...
Нэр хүртэл шүлэг
Нээрээн сайхан нутаг
Аяа сайхан говь минь
Алтан шаргал говь минь
Солонгын долоон өнгө билээ
Идээний таван амт билээ
Ижил нь үгүй үнэртэн билээ
Ид шидийн үзэсгэлэн билээ
Аагтай цай шиг шаргалтан байдаг
Аргалын зоо шиг хиргэлтэн байдаг
Атан тэмээ хонгортон байдаг
Алагхан говьдоо хайртай би
Эмээлийн бүүрэг шиг элгэн хад нь
Эсгээд авмаар иртэй ч гэлээ
Ээрэм газрын алаг чулуу нь
Эрхний бөөр шиг элүүн билээ
Их говийн холоос харахад
Ихэмсэг алс нь хүйтэн ч гэлээ
Илчтэй хөрсийг нь алгаар дарахад
Илүүрийн ул шиг халуун билээ
Хулангийн тоос шингэх бэл нь
Хуурайн ар шиг ширүүн ч гэлээ
Хүйсэн чинээ зүлгэн газраа
Хүүхдийн зулай шиг нимгэн билээ
Голдоо хүртэл хатсан юм шиг
Говийн заг хатуу ч гэлээ
Нарны илчинд ноцтол халсан
Нарийхан мөчир нь ногоон билээ
Цаадах уулс нь зэрэглэн хөвөх
Цагаан далай зэрэглээнд тунан
Өртөө газраас айлын гэр
Өдрийн од шиг цахилнам билээ
Халуун тогооноос бүрхээр авахад
Хамар цоргин бүгчих уур шиг
Таана аагсан хөхөмдөг манан
Талаар дэгдэн хөөрнөм билээ
Хүдэн татсан нутаг юугаа
Хүсэл нь дагаад халуун явдаг
Хүрэн царайтай говийн хүмүүс
Хүний ясаар сайн билээ
Ялаа хальтрам ханан цавчилд
Янгир нь ятаатай ассан байдаг
Асга шаргих хадан хавчилд
Аргаль хоньтой нийлсэн байдаг
Алаг тууз шиг эрээн цайдамд
Адуу нь хулантай уралдан байдаг
Тэнгэрийн хиаз шиг цагаан цээлэнд
Тэмээ хавтгай туйлан байдаг
Өнгө гэрлийн хувилгаан
Өвгөн манхны давалгаан
Говь сайхан нутагт минь
Гоё сайхан болж байгаа
Цагаан суурин хээр босож
Цахилгаан дэн гэрт асаж
Цэнхэр говьдоо манай нэгдэл
Цэцгийн мандал дэлгэж байна
Хүний санаа алс сууж
Хүсэл бодол нь айл бууж
Эгэл олны амьсгаа нийлсэн
Энэ нэгдэлд амьдрал сайхан байна
Намар та энэ нутгаар
Нартай хамт давхиж явахдаа
Манай нэгдлийн сайхныг биширч
Малчдын хойморт саатаж суухдаа
Уянга модтой цагаан гэрийг нь
Улаабаатарын ганган тавьцыг нь
Машинаа зогсоож гайхсан гэнэлээ
Малгайгаа авч магтсан гэнэлээ
Нээрэн ч энд говь шигээ
Нэгдэл маань өргөн байна
Сэгс Цагаан Богд шигээ
Сэтгэл минь өндөр байна
Үеийн найз нь өөрийн нэгдлийн
Үүднээс сөхөж өрхнөөс татаж
Алсын хүнд хайраа хадгалж
Айлын хүүгээс түүнээ харамлаж
Задгай шаргал хүлгэн говьдоо
Зандан шатар шиг зуун тэмээгээ
Үүрийн туяанаар өрж явна
Үдэш болтол нүүж явна
Хонгор найз минь уулзъя гэвэл
Холын надтай учрая гэвэл
Нар шиг говьдоо таныг урья
Сар шиг гэрээ энд барья
Эрхэм таныг эргээд ирэхэд
Эхийн голынхоо алимаар дайлъя
Усан үзмийг нь багцыг таваглаж
Ургацын шимээр хүндлэн цайлъя
Хангайн гоёлыг говьд өмргөх
Хотын соёлыг хөдөө хүргэх
Хувь заяаг та бидэнд
Хувьсгалт буурлууд тавьсан байна
Хот хөдөө адилхан болох
Хойчийн өдрийг ойрхон болгож
Залуу насныхаа хамаг өнгийг
Зах нутагтаа хамаг өгье
Маргад тэнгэрийн чулуун зүмбэр
Манант говийн үүлэн сүмбэр
Сэгс Цагаан Богд ууланд
Сэтгэл байвал жаргал байна
Аяны чинь дөрөөг
Сүү өргөн мялаая
Алсын чинь харгуйг
Сүй болгон хүлээе
Баяртай найз минь
Хариу бичээрэй
Байнгын минь хаяг
"Сэгс Цагаан Богд!"

Мөнхбатын Уранцэцэг: ”Би олимпоос медаль авч ирнэ л гэж бодож байгаа”

Жүдогийн улсын шигшээ багийн шилдэг тамирчны нэг нь Мөнхбатын Уранцэцэг. Жүдо бөхийн төрлөөр хичээллээд төдийлөн удаагүй богиновтор намтартай нэгэн. Харин улс орондоо төдийгүй тив, дэлхийн тэмцээнд үзүүлсэн амжилт нь хэнээс ч дутахааргүй. Тиймдээ "Лондон-2012" олимпийн наадамд зодоглохоор болсон юм. Түүнтэй ярилцлаа.


Олимпод оролцох ховорхон хувь заяаны эзэн болсонд баяр хүргэе!

Баярлалаа.

Миний дүү аль нутгийн хүн бэ?
Баянхонгор аймгийн Баян-Овоо суманд төрсөн.

Бөх болох багын хүсэлтэй байв уу. Удамд чинь бөх хүн байсан юм уу?
Удмын шинж чанар надад хэр наалдсаныг хэлж мэдэх юм алга. Харин манай аавын тал бөхийн удамтай. Эрчүүд голдуу барилддаг хүмүүс юм билээ. Аав Мөнхбатын хувьд үндэсний бөхөөр барилдаж аймгийн начин цол авсан. Тэгээд ч тэр үү би багаасаа л барилдаж, ноцолдож өссөн дөө. Сургуульд байхдаа ангийнхаа банди нартай хүртэл барилдчихна. Бас ч үгүй бооцоотой үзнэ гэж байгаа. Бооцоогоо авч хөөрхөн хэдэн төгрөгтэй болчихно. Яагаад ч юм, барилдах л дуртай байж.

Тэр чигээрээ л явсаар, барилдсаар жүдоч болсон байхнээ дээ?
Уг нь боксын тамирчин болох хүсэлтэй байлаа. Баянхонгороос ирж нийслэлийн 38 дугаар сургуульд орсон. Жаахан охин спортын төв ордноор явамхай. Сайндаа ч биш бокс хаана нь тоглодог юм сонирхоод л... Гэтэл боксын заал нь засвартай хэн ч байхгүй. Засвар нь хэзээ дуусах юм бол гэж өдөр бүр очиж харна. Тэгээд нэг өдөр явж байгаад жүдогийн тамирчдын бэлтгэлийн үеэр таарав. Нэг л гоё юм шиг. Барилдаж болмоор ч юм шиг санагдсан даа.

Б.Эрдэнэсувд: Хөдөө орон нутагт багшлаад Спартакадын аварга авч байсан түүх байгаагүй юм байна лээ.

Улсын болон олон улсын уралдаан тэмцээнээс Баянхонгор аймгийн теннисний спортын баг тамирчид гар хоосон ирдэггүй. Жил ирэх тусам тамирчдын чанар чансаа сайжирч, аймаг орныхоо нэрийг өндөрт өргөж яваа тамирчдын амжилт нь дасгалжуулагчийн арга барил, чадвараас шууд хамааралтай байдаг. Баянхонгор аймгийн БТСГ-ын теннисний дасгалжуулагч багш, Спортын мастер Б. Эрдэнэсувдтай ярилцлаа. 

Баянхонгор аймгийн Теннисний спортын баг тамирчдын сүүлийн үеийн амжилтаас ярилцлагаа эхэлье? 

Амжилт бүтээл арвин байгаа шүү. Манай аймгийн хувьд түүхэндээ анх удаа Лигийн тэмцээнд хөдөө орон нутгаас баг бүрдэж орсон. Мөн теннисний холбооны цомын тэмцээнд манай тамирчин Б.Сийлэгмаа гуравдугаар байр, би өөрөө насанд хүрэгчдийн төрөлд гуравдугаар байрт шалгарсан. Нэг бүрчилсэн чансаагаар дөрөвт орж Монголынхоо топ тавд багтлаа. Саяхан Хөвсгөл аймагт бүсийн тэмцээнээс эмэгтэй баг хоёрдугаар байр, нэг бүрчилсэн төрөлд би алтан медаль, дан хосоороо спортын дэд мастер Ё.Нямдулам, Б.Эрдэнэсувд миний бие аварга болсон. Миний хувьд нэг бүрчилсэн төрөлд Монголын бүх ард түмний XIII спартикадын аварга авсан. Энэ нь анх удаа хөдөө орон нутгаас нэг бүрчилсэн төрөлд түрүүлсэн тамирчин болсон. Спартикад гэдэг чинь дөрвөн жилд ганц удаа болдог нэг ёсондоо Монголын олимп юм. Аймгууд өөрсдийнхөө нэр дээр баг тамирчид худалдаж аваад тоглуулж аварга болж байсан болохоос хөдөө орон нутагт багшлаад авч байсан түүх байгаагүй юм байна лээ.

Германы Дортманд хотноо болсон дэлхийн аваргын тэмцээнд Монголын баг тамирчид ямар амжилттай оролцов?

Монгол Улсын шигшээ багийг төлөөлж ХБНГУ-ын Дортманд хотноо болсон 52 дах удаагийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд манай эмэгтэй багаас улсын хэмжээний мастер Батхишиг, спортын дэд мастер Анх-Эрдэнэ, спортын мастер Энхжин, Б.Эрдэнэсувд /Баянхонгор/ бид хэд оролцоод ирлээ. Эрэгтэй багаас ОУ-ын хэмжээний мастер Алтантулга, спортын мастер Лхагвасүрэн, спортын дэд мастер Баатарсүрэн, Билэгт, Батдэлгэр гэсэн бүрэлдэхүүнтэй оролцсон. Ерөнхийдөө зоондоо таван улстай тоглосон. Миний хувьд дөрөв дэх удаагаа дэлхийн аваргад орж байна. Өмнөх дэлхийн аваргад очихдоо тамирчин гэдэг утгаараа тоглож яваад л ирдэг байсан бол энэ удаагийн дэлхийн аваргаас их зүйлийг сурч мэдлээ. 

Өөрийг чинь өөр газар руу урилгаар явж магадгүй гэсэн яриа байна? 

Анх сургуулиа төгсөхөд Орхон аймаг дасгалжуулагч багшаар ажилаач ээ гэсэн хүсэлт тавьж байсан. Аймагтаа ажиллах хүсэл сонирхолдоо хөтлөгдөн ирж өдгөөг хүртэл амжилттай ажиллаж байна. Саяхан спартикадын аварга болчихоод зогсож байхад Орхон аймгийн удирдлагууд болон багш нар нь чи хэрвээ манай аймгийн нэр дээр Монголын бүх ард түмний XIII спартикадад аварга болсон бол хоёр өрөө байр ч юмуу, өөр амьдрах нөхцөлийг чинь бүрдүүлэх илүү боломж байсан шүү гэж байсан. Танай аймгийнхан яах юм бол харъя гэж ам асуусан байдалтай хэлж байсан. Харин тэдэнд би, “Хэрвээ Баянхонгор аймгийнхаа нэр дээр тоглоогүй байсан бол аварга болоо ч үү, үгүй ч үү” гэж л хэлсэн. Өсч төрсөн өлгий нутгийн минь уул ус түшсэн байх гэж боддог. Энэ мэтчилэнгээр нэлээд хэдэн газар санал тавьсан. Миний хувьд одоохондоо өөр газар явъя гэсэн бодол байхгүй. Шавь нар маань их чадварлаг тоглодог болсон учраас хүүхдүүдээ орхиж явах бодолгүй байна. 

Ер нь теннисний спортыг БТСГ болон аймаг орон нутгаас хэр дэмждэг вэ? 

Манай аймгийн Төр захиргааны байгууллага ширээний теннисний спортыг ихээхэн дэмждэг. Тэр ч утгаараа бид амжилттай яваа гэж боддог. Манай аймгийн хувьд спортын мастер Д.Энхбаатар багшийг урилгаар авчирч ажиллуулсан нь теннисний спортод амжилт гаргах, хөгжихөд ихээхэн нөлөөлсөн байдаг юм. Тэр цагаас хойш Баянхонгор аймгийн баг тамирчид улсдаа дээгүүр тоглох болсон. Цаашдаа ч энэ эрч хүчээрээ байна гэдэгт итгэлтэй явдаг. 2011 оны Үндэсний Лигийн тэмцээнд Баруун бүсийн худалдааны төвийн захирал С.Баярмагнай 2,5 сая төгрөгөөр биднийг ивээн тэтгэж байсан бол саяхан дэлхийн аваргад явахад ЗДТГ-аас 2,4 сая төгрөг, бүсийн болон бүх ард түмний XIII их наадамд оролцоход аймгийн БТСГ-аас зардал мөнгө бүх зүйлээр хангасан. 

Ойрын хугацаанд теннисний спортын ямар тэмцээнүүд болох гэж байна. Тамирчдын бэлтгэл хэр байгаа вэ? 

Энэ сарын 26-29-ний хооронд Өсвөр үеийн улсын аварга шалгаруулах тэмцээн болно. Энэ тэмцээнд ерөнхийдөө баг тамирчид бэлтгэл сургуулилтдаа гарчихсан. Бага насны эмэгтэй дөрөв, эрэгтэй найм, ахлах насны эрэгтэй гурав, эмэгтэй дөрөв гээд 18 тамирчны бүрэлдэхүүнтэй энэ тэмцээнд багаараа оролцохоор бэлтгэл хийж байна. Миний хувьд 2011 оноос хойш 2012 оны эхний улиралд тэмцээн уралдаанд ороод бэлтгэл бага зэрэг тасарсан байгаа. Тийм учраас бэлтгэлээ нэлээд эрчимтэй хийж эхлээд байна. Тэмцээндээ амжилт гаргана гэдэгтээ итгэл дүүрэн байгаа.